Ժապավենաձև որդեր - Վարակներ

Երիզորդները տափակ որդերի դասին պատկանող ժապավենաձև որդեր են, որոնք սեռահասուն փուլում կարող են մակաբուծել մարդու և կենդանիների աղիներիում։

Երիզորդները սովորաբար վարակում են այն մարդկանց, ովքեր խմում են աղտոտված ջուր կամ սննդի մեջ օգտագործում են վարակված կենդանիների թերմշակված միս:

Ի՞նչ են երիզորդները

Ինչպես հուշում է անվանումը, երիզորդների մարմինը ժապավենաձև է և երկար (մի քանի միլիմետրից կարող է հասնել մինչև 20 մետր և ավելի)։ Դրանց մարմինները բաժանված են հատվածների (սեգմենտներ), որոնք կարող են երկուսից հասնել մինչև մի քանի հազարի:

Սեռահասուն մակաբույծի առջևի մասում տեղակայված է գլուխը (սկոլեքս), որն ունի 2-4 ծծիչ: Որոշ որդերի մոտ ծծիչի փոխարեն գլխի վրա առկա է կնճիթ՝ կեռիկներով։ Եթե ձեզ մոտ առկա է երիզորդի աղիքային վարակ, վերջինս աղիքի պատին կպչում է ծծիչներով կամ կնճիթներով:

Պարանոցի աճի ընթացքում առաջանում են հատվածներ (ստրոբիլա), որոնց շղթան կոչվում է պրոգլոտտիդ։ Վերջիններս աճում և արտադրում են հսկայական քանակությամբ ձվեր (հազարներից մինչև միլիոններ): Տիրոջ օրգանիզմում հասուն երիզորդները կարող են ապրել մինչև 30 տարի:

Երիզորդները զուրկ են աղիներից և սննդի ներծծումը կատարվում է ամբողջ մարմնի մակերևույթով։ Դրանք հերմոֆրոդիտ (անսեռ) մածաբույծեր են։

Երիզորդների կյանքի ցիկլերը

Երիզորդի զարգացման ցիկլը բավականին բարդ է և անցնում է տերերի հաջորդական փոփոխման ճանապարհով։

Մակաբույծների ձվերը վերջնական տիրոջ կղանքի հետ դուրս են գալիս արտաքին միջավայր, ձվի մեջ զարգանում է 3 զույգ կեռիկներով զինված թրթուր (օնկոսֆերա կամ կորացիդիա)։

Հետագա զարգացումը կապված է մեկ կամ երկու միջանկյալ տերերի հետ։

• Մեկ միջանկյալ տիրոջ օրգանիզմներում աճելու դեպքում հասուն ձուն կուլ է տալիս միջանկյալ տերը (տզրուկ, միջատ, որևէ անողնաշարավոր), որի ստամոքսում ձվից դուրս եկած թրթուրը (օնկոսֆերա) տեղակայվում է նրա խոռոչներում կամ որևէ օրգանում, որտեղ վերածվում է ցիստիցերկի նման թրթուրի (ֆինա, ցենուր, էխինոկոկ և այլն)։ Վերջին երկու թրթուրներն անսեռ բազմացման արդյունքում առաջացնում են բազմաթիվ գլխիկներ։ Դրանք, միջանկյալ տիրոջ օրգանների հետ ընկնելով վերջնական տիրոջ օրգանիզմ, կպչում են նրա աղիքի պատին և զարգանալով՝ դառնում հասուն որդ։
• Երկու միջանկյալ տիրոջ օրգանիզմներում աճելու դեպքում (օրինակ՝ լայն երիզորդ) առաջին տերը (խեցգետնակերպ) վարակվում է՝ լողացող կորացիդիաները կուլ տալով, որոնցից դուրս է գալիս թրթուրը (օնկոսֆերա)։ Վերջինս, թափանցելով խեցգետնի օրգանիզմի խոռոչ, զարգանում է որպես նախաերիզորդային (պերցերկոիդ) թրթուր։ Երկրորդ միջանկյալ տերը (ձկներ) կուլ է տալիս պրոցերկոիդները, որոնք աղիներից դուրս են գալիս մարմնի խոռոչներ կամ որոշ օրգաններ ու հյուսվածքներ, ապա զարգանալով՝ վերածվում են պլերոցերկոիդի։ Որպես վերջնական տերեր, ողնաշարավոր կենդանիները կամ մարդը վարակվում են պլերոցերկոիդներով վարակված ձուկն ուտելուց։

Երիզորդների տեսակները և հարուցած հիվանդությունները

Մարդկանց մոտ երիզորդներն առաջացնում են հետևյալ հիվանդությունները՝

• հիմենոլեպիդոզ (թզուկ երիզորդ)
• տենիոզ (խոզի երիզորդ)
• տենիարինխոզ (տավարի կամ եզան երիզորդ)
• էխինոկոկոզ
• դիֆիլոբոթրիոզ (լայն երիզորդ):

Երիզորդային վարակի ախտանիշները

Աղիքային երիզորդներով բազմաթիվ մարդիկ կարող են որևէ գանգատ չնշել: Եթե հիվանդությունը կլինիկորեն դրսևորվում է, ապա գանգատները և նշանները կախված են ինչպես երիզորդի տեսակից, այնպես էլ տեղակայումից: Ինվազիվ երիզորդային վարակի նշանները խիստ կախված են թրթուրների միգրացիայի («գաղթման») օրգանից:

Աղիքային վարակ

Աղիքային երիզորդային վարակի ավելի հաճախ հանդիպող գանգատներն են՝

• սրտխառնոց
• ընդհանուր թուլություն
• ախորժակի անկում
• որովայնի շրջանի ցավեր
• փորլուծություն
• գլխապտույտ
• կերակրի աղի նկատմամբ հակում
• մարմնի կշռի կորուստ, մալաբսորբցիայի և թերսնուցման այլ նշաններ:

Ինվազիվ վարակ

Երբ երիզորդի թրթուրները հեռանում են ձեր աղիներից և այլ հյուսվածքներում առաջացնում ցիստեր (կիստաներ), դրանք ախտահարում են այդ օրգանը և խանգարում վերջինիս գործունեությունը, առաջացնելով՝

• գլխացավ
• կիստոզ ուռուցքներ կամ զանգվածներ
• ալերգիկ ռեակցիա
• նյարդաբանական նշաններ, այդ թվում՝ ցնցումներ:

Երիզորդային վարակի ախտորոշումը

Երիզորդները սովորաբար հայտնաբերվում են կղանքի մանրադիտակային հետազոտությամբ (դիտվում են ձվեր և սեգմենտներ), արյան թեստերով (հյուսվածքային ինվազիաների ժամանակ՝ տվյալ տեսակի նկատմամբ հակամարմինների ստուգում), իսկ որոշ, հատկապես՝ այլ արտաաղիքային օրգաններում ցիստերը հայտնաբերելու համար՝ նաև պատկերային հետազոտություններով:

Երիզորդային վարակի բուժումը

Եթե բժիշկը ձեզ մոտ ախտորոշում է երիզորդի առկայություն, ամենայն հավանականությամբ նա ձեզ կնշանակի որևէ հակաճիճվային հաբ, օրինակ՝

• Պրազեքվանտել (Բիլտիցիդ)
• Ալբենդազոլ (Ալբենզա)
• Նիտազոքանիդ (Ալինիա):

Դեղի տեսակը և դեղաչափը կախված է հայտնաբերված երիզորդի տեսակից և ախտահարման տեղակայումից: Այս դեղերը ազդում են հասուն երիզորդների, այլ ոչ թե ձվերի վրա, ուստի կարևոր է, որպեսզի բուժման ընթացում դուք ինքներդ ձեզ կրկին չվարակեք (ռեինֆեկցիա), առաջին հերթին՝ սնունդ ընդունելուց առաջ և զուգարանից օգտվելուց հետո ձեռքերը լավ լվանալով:

Ինվազիվ (արտաաղիքային) վարակի ժամանակ բժիշկը կարող է նշանակել այլ բուժումներ ևս, օրինակ՝

• հակաբորբոքային բուժում (ստերոիդներ՝ Պրեդնիզոն կամ Դեքսամեթազոն), քանի որ երիզորդների ոչնչացող ցիստերը կարող են առաջացնել տեղակայման օրգանի կամ հյուսվածքի այտուց կամ բորբոքում
• հակացնցումային բուժում, եթե հիվանդությունն առաջացնում է ցնցումներ
• վիրահատական բուժում, երբ ցիստը ձևավորվել է կենսականորեն կարևոր օրգանում:

Երիզորդային վարակի կանխարգելումը

Երիզորդային վարակը կանխարգելելու համար՝

• օճառով լավ լվացեք ձեր ձեռքերը սնունդ ընդունելուց առաջ, հում (այդ թվում՝ մսային) սննդամթերին դիպչելուց և զուգարանից օգտվելուց հետո
• եթե ուղևորվել եք երիզորդների բարձր տարածվածությամբ տարածաշրջան, խստորեն պահպանեք անձնական հիգիենան, խուսափեք հում բանջարեղեններ, մրգեր կամ հում միս ուտելուց և խմեք միայն մաքուր կամ շշալցված ջուր
• խուսափեք կենդանիների (շներ, կատուներ և այլն) կամ դրանց արտաթորանքների հետ շփվելուց
• պահպանեք միսը կամ ձկնեղենը սառցարանում (միսը` առնվազն 10 օր և ձկնեղենը` առնվազն 24 ժամ -35 C ջերմաստիճանում)
• եթե տնային կենդանի եք պահում (շուն, կատու), զբաղվեք նրանց մոտ երիզորդի հայտնաբերմամբ կամ բուժմամբ: